Haritalara uzun süre bakmayı severim; sınırların çizgisel kesinliği ile gündelik hayatın akışkanlığı arasındaki gerilim beni düşündürür. “Türkiye hangi Asya’da?” sorusu da tam bu noktada anlam kazanır. Bu soru, coğrafi bir yön tayininden çok daha fazlasını ima eder: Gücün nasıl kurulduğu, kurumların nasıl işlediği, ideolojilerin nasıl dolaşıma girdiği ve yurttaşlığın nasıl tanımlandığıyla ilgilidir. Analitik bir merakla bakıldığında, mesele yalnızca kıtalar arası bir konum değil; iktidar, kurumlar, ideolojiler, yurttaşlık ve demokrasi eksenlerinde şekillenen bir siyasal hikâyedir.
“Hangi Asya?” Sorusunun Siyaseti
Türkiye’nin “Asya”yla ilişkisi çoğu zaman iki uçlu anlatılır: Ya Batı’ya eklemlenme arzusunun gölgesinde “Asyalı” kimliğin silikleştiği söylenir ya da Asya vurgusu, Batı’ya mesafe koymanın ideolojik bir aracı olarak öne çıkar. Oysa siyaset bilimi açısından bu ikilik yetersizdir. Asya tekil değildir; Orta Asya, Batı Asya, Güney Kafkasya, Orta Doğu gibi alt-bölgeler, farklı güç dengeleri ve kurumsal düzenler üretir. Türkiye’nin hangi Asya’da konumlandığı, bu çoklu alanlar arasında kurduğu ilişkilerin niteliğine bağlıdır.
Burada provokatif bir soru sormak gerekir: Türkiye’nin “Asyalılığı” bir kimlik mi, yoksa dış politikada pazarlık gücünü artıran bir söylem mi?
İktidar ve Jeopolitik Konumlanma
Devlet Aklı ve Bölgesel Güç Dengeleri
İktidar, coğrafyayı yalnızca bir zemin olarak değil, bir araç olarak da kullanır. Türkiye’nin Batı Asya’daki konumu—özellikle Orta Doğu ve Kafkasya kesişiminde—enerji hatları, güvenlik mimarileri ve ittifak siyasetleri üzerinden anlam kazanır. Bu bağlamda “hangi Asya” sorusu, iktidarın kendini hangi bölgesel düzenin parçası olarak sunduğuyla ilgilidir.
Son yıllarda çok kutuplu dünya tartışmaları içinde Türkiye’nin Rusya, Çin ve Körfez ülkeleriyle ilişkilerini çeşitlendirmesi, “Asya açılımı” olarak çerçevelendi. Ancak bu açılımın meşruiyet zemini, içeride nasıl kuruldu? Dış politikadaki yönelimin, yurttaş nezdinde hangi anlatılarla kabul gördüğü, iktidarın sürdürülebilirliği açısından belirleyicidir.
Karşılaştırmalı Bir Bakış
Benzer sorular, Kazakistan ya da Azerbaycan için de sorulabilir. Bu ülkeler Asya’da net bir coğrafi konuma sahip olmalarına rağmen, siyasal rejimlerini meşrulaştırırken Avrupa kurumlarıyla ilişkileri de vurgular. Türkiye’nin farkı, tarihsel olarak Avrupa kurumlarının bir parçası olmuşken, Asya vurgusunu stratejik bir denge unsuru olarak öne çıkarmasıdır.
Kurumlar: Doğu ile Batı Arasında Devamlılık ve Kırılmalar
Anayasal Düzen ve Yönetim Biçimi
Siyaset bilimi, kurumların coğrafyadan bağımsız olmadığını öğretir. Türkiye’de anayasal düzen, parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçişle birlikte yeniden şekillendi. Bu dönüşüm, kimi yorumcular tarafından “Batılı kurumsal modellerden kopuş”, kimilerince ise “yerli ve milli” bir siyasal mimari olarak okundu.
Burada “Asya” göndermesi, çoğu zaman güçlü yürütme ve merkeziyetçilikle ilişkilendirildi. Oysa Asya’da da farklı kurumsal düzenler vardır: Japonya’nın parlamenter demokrasisi ile Çin’in tek parti sistemi aynı sepete konulamaz. Türkiye’nin kurumsal tercihlerinin hangi Asya deneyimiyle örtüştüğü sorusu hâlâ açık.
Bürokrasi ve Devlet Kapasitesi
Türkiye’nin devlet geleneği, Osmanlı’dan devralınan merkeziyetçi bir bürokrasiye dayanır. Bu miras, Batı Asya’daki pek çok devlette görülen patrimonyal unsurlarla benzerlik taşır. Ancak modernleşme süreci, bu yapıyı hukuki-rasyonel bir çerçeveye oturtma iddiasındaydı. Güncel tartışma, bu iki eğilim arasındaki dengenin nereye kaydığıdır.
İdeolojiler ve Söylemsel Asya
Avrasyacılık, Muhafazakârlık ve Milliyetçilik
Türkiye’de “Asya” vurgusu, çoğu zaman Avrasyacı ideolojilerle kesişir. Bu söylemler, Batı’nın normatif baskılarına karşı egemenlik ve bağımsızlık temasını öne çıkarır. Ancak ideolojiler yalnızca elitlerin dilinde dolaşmaz; medyada, eğitimde ve gündelik siyasette yeniden üretilir.
Kişisel bir gözlem olarak şunu söyleyebilirim: Sokakta “Asya” dendiğinde çoğu insanın zihninde net bir coğrafya değil, daha çok “Batı’ya alternatif” bir duygu beliriyor. Bu duygu, siyasal tercihlerde nasıl bir rol oynuyor?
İdeolojik Çoğulluk ve Çatışma
Türkiye’nin ideolojik alanı homojen değildir. Liberal, sosyal demokrat ve muhafazakâr perspektifler, “hangi Asya” sorusuna farklı cevaplar verir. Kimileri için Asya, demokratik standartların gerilediği bir alanı çağrıştırırken; kimileri için Batı merkezli evrenselcilik eleştirisinin dayanak noktasıdır.
Yurttaşlık, Demokrasi ve katılım
Yurttaşlık Rejiminin Coğrafyası
Yurttaşlık, yalnızca hukuki bir statü değil, siyasal bir aidiyet biçimidir. Türkiye’de yurttaşlık anlayışı, uzun süre ulus-devlet merkezli ve homojenleştirici oldu. Asya vurgusu, bu anlayışı dönüştürüyor mu, yoksa yeniden mi üretiyor?
Demokrasi tartışmaları burada kilitlenir. Seçimler, temsiliyet ve haklar bağlamında katılım kanalları ne kadar açık? Asya’daki farklı demokratik deneyimler—Güney Kore’den Hindistan’a—Türkiye için karşılaştırmalı dersler sunabilir mi?
Güncel Siyasal Olaylar ve Katılım Pratikleri
Son yıllarda Türkiye’de siyasal katılımın biçimleri çeşitlendi: sosyal medya kampanyaları, yerel dayanışma ağları, gençlik hareketleri. Bu pratikler, “Asya tipi” olarak etiketlenebilecek otoriter modellerle ne kadar uyumlu? Yoksa Türkiye, kendi hibrit yolunu mu açıyor?
Meşruiyet, Anlatı ve Gelecek Tasavvuru
Meşruiyet, iktidarın yalnızca güçle değil, rıza ile de ayakta kalmasını sağlar. Türkiye’nin Asya ile kurduğu ilişkinin meşruiyeti, yurttaşlara sunulan gelecek tasavvuruyla yakından bağlantılıdır. Refah, güvenlik ve saygınlık vaatleri, hangi bölgesel aidiyetle daha inandırıcı kılınıyor?
Burada kendime de yönelttiğim bir soru var: Türkiye’nin Asya anlatısı, toplumsal çoğulluğu kapsayan bir gelecek mi öneriyor, yoksa dar bir siyasal koalisyonun dilini mi güçlendiriyor?
Sonuç Yerine: Tek Bir Asya Yok
“Türkiye hangi Asya’da?” sorusu, kesin bir cevaptan çok, süreklilik arz eden bir tartışma üretir. Siyaset bilimi bize, coğrafyanın kader olmadığını; iktidar ilişkileri, kurumlar, ideolojiler ve yurttaşlık pratikleriyle yeniden yazıldığını hatırlatır. Türkiye, farklı Asya’larla eşzamanlı ilişkiler kurarken, kendi demokratik kapasitesini ve meşruiyet zeminini de sınamaktadır.
Okuyucuya son bir provokatif soru bırakmak isterim: Türkiye’nin hangi Asya’da olacağına kim karar veriyor—haritalar mı, iktidarlar mı, yoksa katılım talebiyle söz alan yurttaşlar mı? Bu soruya verilecek cevap, yalnızca dış politikayı değil, toplumsal düzenin geleceğini de şekillendirecek.